فضیلت خاموشی
زبان از نعمت هاى بزرگ الهى و از لطایف صنع بى مثال خداوندیست که با کوچکى اندازه ، هم فایده و هم معصیتش بزرگ است ؛ به طورى که کفر و ایمان ـ که هر دو نهایت طاعت و طغیان آدمى هستند ـ تنها با گواهى زبان آشکار مى شود و این خاصیت در اعضاى دیگر انسان یافت نمى شود .
حال که روشن است زبان در عین
این که یکى از بزرگ ترین نعمتهاى پروردگار است تا چه اندازه مى تواند
خطرناک باشد را سرچشمه گناهان بى شمار گردد ، و خرمن سعادت انسان را به آتش
کشد ، باید به فکر باشیم که چگونه آن را به کار گیریم تا از خطر عظیم آن
در امان بمانیم.
r خاموشی در آیات و روایات
ما یَلْفِظُ مِنْ قَوْل إلاَّ لَدَیْهِ رَقِیبٌ عَتِیدٌ[۱] ؛ آدمى هیچ سخنى
را بر زبان نمى آورد مگر اینکه همان دم ، فرشته اى مراقب و آماده براى
انجام مأموریت ( وضبط آن ) است .
پیامبر اکرم (صلى الله علیه وآله وسلم) مى فرمایند :
اَلصَّمْتُ حِکَمٌ ، وَقَلیلٌ فاعِلُهُ[۲] ؛ سکوت حکمت است و به کار گیرندگان آن سخت اندکند .
در روایت دیگرى چنین مى فرمایند :
مَنْ کانَ یُؤْمِنُ بِاللهِ وَالیَومِ الآخَرِ فَلْیَقُلْ خَیراً أوْ لِیَصْمُتْ[۳] ؛ آن که به خدا و روز قیامت ایمان دارد ، یا باید سخن نیکو بگوید ، یا سکوت کند .
در این مورد امیرمؤمنان على(علیه السلام)چنین مى فرمایند :
اَلصَّمْتُ یَکْسِیکَ الْوِقارَ ، و یَکْفِیکَ مَؤُونَهَ الاِْعْتِذارِ[۴] ؛ سکوت لباس وقار بر تو مى پوشاند و مشکل عذر خواهى را از تو بر مى دارد .
امام رضا (علیه السلام) فرمود: همانا خاموشی یکی از درهای حکمت است، همانا خاموشی محبت می آورد و راهنمای هر امر خیری است (زیرا انسان با تفکر به هر خیری می رسد و خاموشی زمینه بسیار خوبی برای تفکر است.)[۵]
امام باقر (علیه السلام) فرمود: (شیعیان ما بی زیانند (کم و گوی و گزیده گویند.)[۶]
رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: (زبانت را جز از خیرف خاموش دار. [۷]
رسول خدا (صلی الله علیه و آله ) نجات مؤمن درنگه داشتن زبانش باشد.[۸]
امام باقر (علیه السلام) فرمود: ابوذر – رحمه الله – می گفت: ای دانشجو! همانا این زبان کلید خیر و کلید شر است، پس همچنان که بر طلا و نقره ات مهر می زنی، بر زبانت هم مهر بزن.[۹]
امام صادق ( علیه السلام) فرمود: (روزی نیست جز آن که هر عضوی از اعضای تن در برابر زبان فروتنی کند و بگودیت: تو را به خدا سوگند! مبادا به سبب تو عذاب بینیم[۱۰]
رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: کسی که سخنش را از عملش نشمارد ، خطایش زیاد شود و عذابش فرا رسد. [۱۱]
رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: اگر در چیزی نحسی باشد، در زبان است. [۱۲]
رسول خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: هر که سخنش را از کردارش بداند، سخن گفتنش کم می شود، مگر درباره آنچه برایش سودمند باشد.[۱۳]
در آیات قرآن و روایات اشارات پرمعنایى درباره سکوت مشاهده کردیم ؛ این به خاطر آن است که آدمى هرچه کمتر سخن بگوید لغزشهاى او کمتر است ، و هر قدر بیشتر سکوت کند سلامت او بیشتر خواهد بود . اضافه بر این ، ممارست بر سکوت سبب مى شود که انسان زبانش را در اختیار خود بگیرد ، و از طغیان وسرکشى آن بکاهد و به این ترکیب به جایى مى رسد که جز حق نگوید و جز به رضاى خداوند سخن نراند .
نیست در عالم ایجاد به جز تیغ زبان بى گناهى که سزاوار به حبس ابد است
( صائب تبریزى )
لقمان به فرزند خویش گفت : « اى فرزند اگر تصور مى کنى که سخن گفتن نقره است ، بدان که سکوت ، طلاست »[۱۴] .
گر سخن همه سیم است چون زر است خاموشى سعى کن گرت هوش است زر به سیم نفروشى
( وامق یزدى )
r
خلاصه
اگر انسان پیش از آن که شروع به سخن گفتن کند در محتوا و انگیزه و نتیجه
سخنان خود کمى بیندیشد ، بسیارى از لغزش هاى زبان و گناهان ، از او دور مى
شود . آرى ، بى مطالعه سخن گفتن است که انسان را در انواع گناهان ، که از
این عضو مخصوص سرچشمه مى گیرد ، غوطه ور مى سازد .
در سخن جَلدى مکن خاموش باش کمترک جنبان زبان و گوش را
این چنین گفتند اکابر در جهان راحه الانسان فى حفظ اللسان
تنگى دهن از آن پسندیده بود تا حرف از آن شمرده آید بیرون
( واعظ قزوینى )
اى که از عالم معنى خبرى نیست تو را بهتر از مهر خموشى هنرى نیست تو را
( صائب تبریزى )
--------------------------------------------------------------------------------
[۱] _ سوره ق :آیه ۱۸ .
[۲] _ المحجه البیضاء : ج۵ ، ص۱۹۲ .
[۳] _ المحجه البیضاء : ج۵ ، ص ۱۹۴ .
[۴] _ میزان الحکمه : ج۲ ، ص۱۶۶۷ و غرر الحکم : شماره۱۸۲۷ .
[۵] - اصول کافی: ج ۲.
[۶] - همان.
[۷] - همان.
[۸] ـ همان.
[۹] ـ همان.
[۱۰] ـ همان.
[۱۱] ـ همان.
[۱۲] ـ همان.
[۱۳] ـ همان.
[۱۴] _ بحار الانوار : ج۷۱ ، ص۲۹۷ .
