علم
علم ، عبارت است از درک حقیقت اشیا و شناخت علت وجود آنها ، که همانا از بهترین کمالات و برترین فضایل است ; زیرا علم برگرفته از نام ها و صفات خداوند است و نظام هستى ، به برکت علم ، نظم یافته و هرجا شعاع هستى تابیده به همان اندازه پرتو نور علم هم درخشیده است .
علم
در آیات و روایات
هَلْ یَسْتَوِی الَّذِینَ یَعْلَمُونَ وَالَّذِینَ لاَ یَعْلَمُونَ[۱] ;
آیا کسانى که مى دانند با کسانى که نمى دانند یکسانند ؟
امیرمؤمنان(علیه السلام) مى فرمایند :
المُتَعبِّدُ بِغَیْرِ عِلْم کَحِمارِ الطّاحُونَه یَدُورُ وَ لا یَبْرَحُ مِنْ مَکانِهِ[۲] ; عابد بى خرد همچون الاغ آسیاب است که همواره در یک جا مى چرخد وگامى پیش نمى رود .
رسول خدا(صلى الله علیه وآله وسلم)فرمودند: «إِنَّما العِلْمُ ثَلاثَهٌ : آیَهٌ مُحْکَمَهٌ ، أو فَریضَهٌ عادِلَهٌ ، أو سُنَّهٌ قائِمَهٌ ، وَمَا خلاهُنَّ فَهُو فَضْلٌ[۳] ; علم بر سه گونه است : نشانه اى محکم ( عقاید ) ، فریضه اى استوار ( احکام ) ; و سنّتى پابرجا ( اخلاق ) و آنچه جز این‌هاست فضلى است افزون.»
حضرت على(علیه السلام)مى فرمایند :
«العِلْمُ مِصْبَـاحُ العَقْلِ[۴] ; علم چراغ عقل است .»
کسى کو زدانش برد توشه اى جهانى است بنشسته در گوشه اى
( فردوسى )
علم را چندان که بیشتر خوانى چون عمل در تو نیست نادانى
نه محقق بود نه دانشمند چارپایى بر او کتابى چند
r
حکایت
۱- معلّم جبرییل
روزى جبرییل در خدمت پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم) ، مشغول صحبت بود که
حضرت على(علیه السلام)وارد شدند . جبرئیل چون آن حضرت را دید برخاست و
تعظیم کرد . پیامبر(صلى الله علیه وآله وسلم)فرمودند : « جبرئیل ، چرا به
این جوان (علی علیه‌السلام) تعظیم مى کنى » ؟
عرض کرد : « چگونه تعظیم نکنم در حالى که به گردن من ، حق معلمى دارد » .
فرموند : « چه تعلیمى » ؟
عرض کرد : وقتى که حق تعالى مرا خلق کرد از من پرسید : « تو کیستى و من کیستم » ؟
من در جواب متحیّر ماندم ، و مدّتى در جواب دادن ساکت بودم که این جوان در عالم نور بر من ظاهر شد ، و این طور به من تعلیم داد : « بگو تو پروردگار جلیل و جمیلى و من بنده ذلیل جبرییلم . بنابراین تا او را دیدم تعظیمش کردم[۵].
۲-
غرور علمى
قاضى « على بن محمّد الماوردى » ، اهل بصره و در فقه شافعى استاد بود ، مى
گوید : درباره خرید و فروش ، کتابى نوشتم و براى نگارش آن زحمت زیادى کشیدم
و همه جزئیّات و فرع هاى مسایل مربوط به آن را در خاطرم ثبت کردم ، به
طورى که بعد از اتمام آن کتاب ، به نظرم آمد که من در این باب فقه ، از همه
عالم ترم . بدین ترتیب گرفتار خود پسندى و غرور شدم .
روزى دو نفر عرب روستانشین به مجلس من آمدند و درباره معامله‌اى که در روستا انجام گرفته بود ، پرسیدند . از آن مسأله چهار فرع دیگر هم منشعب مى شد که من هیچ کدام را نتوانستم جواب دهم . مدتى به فکر فرو رفتم و به خود گفتم : « تو ادعا مى کردى که در این باب فقه داناتر از دیگران هستى ; حال چه شده است که نمى توانى مسأله دهاتى ها را جواب دهى ؟
به آن ها گفتم : « جواب این مسأله را بلد نیستم » .
آنها تعجب کردند و گفتند : « باید بیشتر زحمت بکشى تا بتوانى جواب مسایل را بدهى » . از پیشم رفتند و پیش کسى که عده اى از شاگردانم از نظر علمى بر او مقدم بودند ، مسأله را سؤال کردند و او همه را جواب داد . آنها از جواب سؤال خوشحال شدند و او را ستودند و به روستای خود رفتند .
ماوردى مى گوید : این جریان سبب شد تا من آگاه شوم و نفسم را از خودپسندى و غرور در علم ذلیل کنم تا پس از این به خودستایى گرفتار نشوم[۶].
--------------------------------------------------------------------------------
[۱] _ سوره زمر : ۹ .
[۲]_ عیون الحکم والمواعظ : ص۶۳ .
[۳] _ بحار الانوار : ج۱ ، ص۲۱۱ .
[۴] _ میزان الحکمه : ج۳ ، ص۲۰۶۲ .
[۵] _ تحفه المجالس : ص۸۰ .
[۶] _ مستدرک سفینه البحار : ج۷ ، ص۸۹ .
